Yangiliklar
Oʻzbekistondagi chiqindilar umumiy hajmining 10 foizdan ortigʻi plastik boʻlib, toʻliq qayta ishlash uchun quvvat yetarli emas — Ekologiya vazirligi
Oʻzbekiston Ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish va iqlim oʻzgarishi vazirligi Barqaror rivojlanishga koʻmaklashish markazi bilan hamkorlikda “Olis va togʻli hududlarda plastik chiqindilar” loyihasi doirasida mamlakatimizdagi plastik chiqindilarni inventarizatsiya qildi, deb xabar qildi Ekologiya vazirligi matbuot xizmati.
Loyiha Bazel, Rotterdam va Stokgolm (BRS) konventsiyalari – atrof-muhit va inson salomatligini xavfli kimyoviy moddalar va chiqindilardan himoya qilishga qaratilgan xalqaro shartnomalar kotibiyati ko‘magida amalga oshirilmoqda.
Plastmassa chidamliligi va arzonligi tufayli mashhur bo'lib, qadoqlash va to'qimachilikdan tortib qurilish va tibbiyotgacha bo'lgan sohalarda keng qo'llaniladi. Biroq, uning chidamliligi va parchalanishga chidamliligi o'sib borayotgan ekologik inqirozga sabab bo'ldi, deyiladi hisobotda.
O‘zbekistonda plastik chiqindilar muammosi iqtisodiyotning jadal o‘sishi, urbanizatsiya va plastmassadan foydalanadigan sanoatning rivojlanishi bilan yanada kuchaymoqda.
Plastik chiqindilarni inventarizatsiya qilish holatini baholash va chiqindilarni boshqarish strategiyasini ishlab chiqish uchun asosiy vositalardan biridir. “Inventarizatsiya bozorga kiruvchi plastmassa hajmini, undan foydalanish va qayta ishlash usullarini, shuningdek, chiqindilarni hosil qilish ko‘lamini baholash imkonini berdi. Bu jarayon vaziyatni tahlil qilish va chiqindilarni boshqarish bo‘yicha uzoq muddatli strategiyalarni ishlab chiqishda muhim vositaga aylandi”, — ta’kidladi Ekologiya vazirligi.
Tadqiqot natijalari O‘zbekiston iqtisodiyotida ishlatiladigan plastmassa hajmi sezilarli darajada oshganini ko‘rsatdi. Qadoqlash sektori plastmassaning eng yirik iste'molchisi bo'lib qolmoqda. 2022 yilda uning ulushi bozorga kiradigan plastmassa umumiy hajmining 22,1 foizini tashkil etdi. Transport sektori 24,9% ulushi bilan ikkinchi, qurilish sektori 22,2% bilan uchinchi o‘rinni egalladi. Ushbu uchta sanoat mamlakatdagi barcha plastmassaning 69% dan ortig'ini iste'mol qiladi. Ushbu taqsimotning asosiy sabablaridan biri plastmassa uchun qo'llanilishining keng doirasi: bir martalik qadoqlash va transport komponentlaridan tortib, bardoshli qurilish materiallarigacha.
Plastmassadan foydalanish ortib borishi bilan chiqindilar hajmi ham oshadi. 2022-yilda plastik chiqindilar miqdori 249,2 ming tonnaga yetdi, bu 2013-yilga nisbatan 147 foizga ko‘pdir. Chiqindilarning asosiy manbai qadoqlash bo'lib, ularning umumiy hajmidagi ulushi 192,1 ming tonnani tashkil etadi. Bu qadoqlash materiallarining qisqa xizmat muddati bilan bog'liq bo'lib, ular ko'pincha ishlatilgandan keyin darhol tashlanadi. Shu bilan birga, transport va qurilish sohalarida chiqindilar sekinroq o'sib bormoqda, chunki bu tarmoqlarda plastik mahsulotlar uzoq xizmat qilish muddatiga ega.
O‘zbekistonda har yili 10,2 million tonna qattiq maishiy chiqindilar hosil bo‘ladi, ularning 10,3 foizi (1,05 million tonna) plastik chiqindilar.
Respublikamizning deyarli har bir hududida plastmassa buyumlari, jumladan, idish-tovoq va sumkalar ishlab chiqaruvchi korxonalar mavjud. Oʻzbekiston aholisi orasida plastik mahsulotlar, jumladan, polietilen paketlar keng qoʻllanilmoqda, deb taʼkidladi Ekologiya vazirligi.
Bundan tashqari, mamlakatimizga plastik mahsulotlar importi eksportdan ancha yuqori bo‘lib, 2023-yilda 158,5 ming tonna, qiymati 487,5 million dollarni tashkil qildi. O‘zbekistondan 2023-yilda 47,3 ming tonna plastik mahsulotlar eksporti 90,1 million dollarni tashkil etdi.
Shu bilan birga, 2023 yilda plastik import ulushi 2020 yilga nisbatan 54,6 foizga oshdi.
Inventarizatsiya natijasida plastik chiqindilarni samarali boshqarishga to‘sqinlik qilayotgan bir qator tizimli muammolar aniqlandi, deya qayd etdi Ekologiya vazirligi.
Birinchidan, mamlakatda qayta ishlash infratuzilmasi rivojlanishni taqozo etadi. Qayta ishlash korxonalarining cheklangan soni chiqindilarni, ayniqsa polietilen, polipropilen va polietilen tereftalat (PET) kabi asosiy polimerlarni samarali qayta ishlash imkoniyatini pasaytiradi.
Ikkinchidan, chiqindilarni alohida yig'ish tizimining yo'qligi qayta ishlash korxonalarining mavjud quvvatlaridan samarali foydalanishni sezilarli darajada murakkablashtiradi. Aholining ekologik madaniyatining pastligi muammoni yanada kuchaytirmoqda: ko‘pchilik chiqindilarni saralashning ahamiyati va plastik ifloslanishning salbiy oqibatlari haqida yetarlicha ma’lumotga ega emas, deya ta’kidladi Ekologiya vazirligi.
Departament plastik chiqindilarni samarali boshqarish uchun infratuzilmani rivojlantirish zarurligini ta'kidladi. Qayta ishlash korxonalari, xususan, polietilen, polipropilen va PETni ko‘paytirish poligonlarga jo‘natiladigan chiqindilar hajmini sezilarli darajada kamaytiradi va qayta ishlashning iqtisodiy samaradorligini oshiradi.
Chiqindilarni alohida yig‘ish tizimini ishlab chiqish qayta ishlanadigan xomashyo sifatini yaxshilash, saralash xarajatlarini kamaytirish va qayta ishlash jarayonini tezlashtirish imkonini beradi, deb ta’kidladi Ekologiya vazirligi.
Bundan tashqari, aholining ekologik madaniyatini yuksaltirishga qaratilgan ma’rifiy tadbirlarni ham o‘tkazish zarur. Bunga axborot dasturlari ham, maktablar va korxonalarda chiqindilarni saralash dasturlari kabi amaliy tashabbuslar ham kirishi mumkin.
Hisobotda qayd etilganidek, qonunchilik bazasini ham takomillashtirish zarur:
plastmassani qayta ishlashga majburiy kvotalar va bir martalik mahsulotlardan foydalanishga cheklovlar joriy etish;
plastik mahsulotlar va idishlarni, ayniqsa, tarkibida turli zararli kimyoviy moddalar va bo‘yoqlar bo‘lgan mahsulotlarni ishlab chiqarish va import qilishni bosqichma-bosqich taqiqlash;
ishlab chiqaruvchilar va importchilar uchun kengaytirilgan majburiyatlar tizimini joriy etish;
ekologik toza tovarlar (biologik parchalanadigan, qog'oz, trikotaj, paxta va boshqalar) ishlab chiqaruvchi ishlab chiqaruvchilar va import qiluvchilarni rag'batlantirish, plastmassa buyumlar va idishlarni almashtirish.
Qayta ishlash sanoatiga sarmoyadorlar uchun qulay shart-sharoit yaratilgani, Ekologiya vazirligi tomonidan ta’kidlanganidek, sohani rivojlantirish, ilg‘or texnologiyalarni joriy etish imkonini beradi.
Departament O‘zbekistonda vaziyatni yaxshilash bo‘yicha chora-tadbirlar ko‘rilayotganini ta’kidladi: chiqindilarni alohida yig‘ish joriy etilmoqda, plastmassaning ayrim turlarini ishlab chiqarish va ulardan foydalanishga cheklovlar joriy etilmoqda, qayta ishlash quvvatlari rivojlanmoqda.
Plastik chiqindilarni inventarizatsiya qilish natijalari Bazel, Rotterdam va Stokgolm konventsiyalari kotibiyatining rasmiy veb-saytiga yuklanadi: https://www.brsmeas.org/
Manba
